گروه سرود بسیج دانش آموزی نجف آباد

...آموزش مبانی موسیقی...

 

 

زبان موسیقی:

موسیقی یک زبان است که دارای حروف، کلمات، جملات و عبارات می باشد. حروف موسیقی را نت، کلمات موسیقی را میزان و جملات و عبارات موسیقی را قطعه می نامند. در ابتدا با حروف موسیقی که همان نت ها هستند آشنا شویم....

نت:

 هر نت موسیقیایی دو ویژگی دارد که آن را از سایر نت ها متمایز می کند. اولین ویژگی، نوع صدای آن است که باید آن را از جایی که نت در آن قرار گرفته است تشخیص دهیم. حروف موسیقی را روی 5 خط افقی موازی که خطوط حامل نامیده می شوند می نویسیم. این خطوط از پایین به بالا شماره گذاری میشوند و نت ها یا روی آن ها قرار می گیرند یا بین آن ها. نت ها وابسته به محل قرار گیریشان در خطوط حامل نام گذاری می شوند. نام نت ها به این ترتیب است:

دو- ر- می- فا- سُل- لا- سی.

همچنین نت ها را با حروف لاتین نیز نام گذاری کرده اند که به ترتیب از راست به چپ اینچنین است:

B- A- G- F- E- D- C

تناوب نت ها:

برای آشنایی با تناوب نت ها ابتدا باید مفهوم اکتاو را بیاموزید. اکتاو، توالی هشت نت پشت سر هم است. توجه داشته باشید که بعد از نت سی (همان B) نت دوی اکتاو بعدی و قبل از نت دو (همان C) نت سی اکتاو پیشین قرار دارد و نت ها به همین ترتیب تکرار می شوند که آن را تناوب نت ها کویند. مثلا در زیر یک نمونه ی 3 اکتاوی که از نت سل (G) شروع  شده است را می بینید:

سل- لا- سی- دو- ر- می- فا- سل- لا- سی- دو- ر- می- فا- سل- لا- سی- دو- ر- می- فا- سل

شاید این پرسش برایتان پیش آمده باشد که مثلا نت سل در اکتاو نخست چه تفاوتی با نت سل در اکتاو دوم یا سوم دارد. پاسخ این پرسش آن است که تمام نت های سل در همه ی اکتاو ها در واقع دارای یک تن صدا هستند، اما در اکتاو های بالا تر صدا زیرتر است از اکتاو های پایین تر. مثل این که یک قطعه یک بار توسط یک زن و یک بار توسط یک مرد خوانده شود.

حال ببینیم چگونه می توان نام یک نت را از محل قرار گرفتن آن در خطوط حامل تشخیص داد. گفتیم خطوط حامل از پایین به بالا ن شماره گذاری می شوند. با این حساب تنها  9 نت می توانند در خطوط حامل نمایش داده شوند که 5 تای آن ها روی خطوط و 4 تای آ ن ها میان خطوط قرار می گیرند. برای نمایش سایر نت ها در اکتاوهای بالا تر یا پایین تر از خطوط حامل کمکی استفاده می کنیم. این خطوط در بالا و پایین 5 خط حامل اصلی قرار می گیرند و نت ها به همان ترتیب در رو یا میان آن ها جای گذاری می شوند. در زیر محل قرار گرفتن نت ها در خطوط حامل نوشته شده است:

با توجه به جدول بالا می توان نام نت هیی را که در سایر خطوط کمکی قرار می گیرند تشخیص داد. مثلا روی خط سوم کمکی بالایی نت می (E) و بین خط های دوم و سوم کمکی پایینی نت سل (G) جای می گیرد. در زیر شکل خطوط حامل و چند نت برای نمونه آورده شده است.

نام نت هایی که در شکل مشخص شده اند بدین شرح است:

نت سفید رنگ: لا – G

نت قرمز رنگ: می – E

نت قهوه ای رنگ: فا – F

نت آبی رنگ: دو – C

نت زرد رنگ: فا – F

نت سبز رنگ: ر – E

همچنین در شکل علامتی را می بینید که با پیکان مشخص شده است. این علامت کلید سل نام دارد و بیان می کند که نت سل (G) روی خط دوم قرار می گیرد و با توجه به آن جای سایر نت ها مشخص می شود.

فاصله ی میان نت ها:

در موسیقی هر نت با سایر نت ها به اندازه ی معینی فاصله دارد و همین فاصله ها، صدای نت ها را از یکدیگر متمایز می سازد. واحد اندازه گیری فاصله ی میان نت ها در موسیقی پرده می باشد. در زیر فاصله ی میان نت های پشت سر هم آورده شده است:

در صورتی که فاصله ی میان دو نت غیر متوالی را بخواهیم، میبایست مجموع فاصله های میان دو نت را در نظر بگیریم. برای نمونه فاصله ی میان دو نت می و سیِ همان اکتاو برابر سه و نیم پرده (5/0+1+1+1) و فاصله ی میان دو نت سل و لای اکتاو بالاتر برابر هفت پرده (1+1+5/0+1+1+5/0+1+1) می باشد. با کمی دقت درمی یابیم که مجموع فاصله ها در هر اکتاو برابر با شش پرده است. (فرقی ندارد که از چه نتی آغاز شود.)

به جز نت هایی که تا کنون معرفی شدند، نت های دیگری نیز وجود دارند. به نتی که نیم پرده بالا تر از یک نت قرار دارد دیِز آن نت و به نتی که نیم پرده پایین تر از یک نت قرار داشته باشد، بِمُل آن نت گویند. دیز یک نت را با گذاشتن علامت # در کنار آن و بمل یک نت را با گذاشتن علامت b در کنار آن نمایش می دهند. مثلا نت دو دیز (C#) نیم پرده بالا تر از نت دو و نیم پرده پایین تر از نت ر است و در واقع همان ر بمُل (Db) می باشد. و یا نت می دیز (E#) نیم پرده بالا تر از نت می و همان نت فا (F) است. این که چه جایی از می دیز و چه جایی از فا برای نمایش این نت استفاده می شود، جلوتر توضیح داده خواهد شد.

به جز دیز و بمل، علامت دیگری به نام بکار نیز وجود دارد که هرگاه این علامت در کنار نتی قرار داده شود، تاثیر دیز و بمل را خنثی می کند. کارکرد حقیقی این علامت در مبحث گام ها توضیح داده خواهد شد. در شکل زیر علامت های دیز، بمل و بکار نمایش داده شده اند.

نت سمت چپ دو دیز، نت وسط سل بمل و نت سمت راست فا بکار می باشد. علامتی نیز که با پیکان مشخص شده است همان علامت بکار است.

گام ها:

مبحث گام ها یکی از مباحث بسیار مهم و کلیدی در موسیقی می باشد و اگر بخواهیم آن را به مبحثی در نویسندگی مانند کنیم، می توان گام در موسیقی را مانند سبک نگارش در نویسندگی دانست. از طریق گام، آهنگ ساز می تواند به موسیقی خود رنگ غم، شادی، امید، روشنی، تیرگی، ابهام و ... بدهد.

به شیوه ی قرار گرفتن هشت نت در یک اکتاو، گام گویند. آنچه همواره برقرار است آن است که مجموع فواصل میان هشت نت باید شش پرده باشد. مثلا در گام دو ماژور نت ها به این ترتیب در یک اکتاو پشت سر هم قرار می گیرند: دو- ر- می- فا- سل- لا- سی- دو. و یا در گام لا مینور هارمونیک نت ها به ترتیب زیر در کنار هم قرار می گیرند: لا- سی- دو- ر- می- فا- سل دیز- لا. چگونگی ساخت گام ها مبحثی تخصصی است که در مبانی موسیقی نمی گنجد و در این مورد به توضیحات مختصر زیر بسنده می کنیم:

1- نام هر گام، از نام نتی که گام با آن شروع می شود و پایان می پذیرد مشتق می شود.

2- فاصله ها در هر گام ماژور (یعنی گام ماژور از هر نتی) به این ترتیب است:

برای نمونه گام لا بمل ماژور (AbM) به این ترتیب است:

لا بمل- سی بمل- دو- ر بمل- می بمل- فا- سل- لا بمل

3- گام ماژور را با حرف M نشان می دهند. مثلا گام ر بمل ماژور را اینگونه نمایش می دهند: DbM

4- در گام مینور تئوریک یا همان مینور بدون تغییر فواصل میان نت ها بدین شرح است:

برای نمونه گام لامینور تئوریک به شکل زیر است:

لا- سی- دو- ر- می- فا- سل- لا

5- گام مینور هارمونیک یا همان مینور هماهنگ، نت هارا با فواصلی به ترتیب زیر مرتب می سازد:

6- گام مینور را با m نمایش می دهند. برای نمونه گام دو مینور (منظور دو مینور هارمونیک است) را اینگونه نمایش می دهند: Cm

7- برای مشخص کردن گام یک قطعه، در ابتدای آن و پس از علامت کلید سل گام را به شکل زیر معلوم می کنیم:

در محل نت هایی که میبایست دیز یا بمل شوند، علامت دیز یا بمل را قرار می دهیم و در طول قطعه، به جای آن نت ها دیز یا بمل آن ها را می نوازیم. برای نمونه اگر در ابتدای قطعه در جای نت دو، علامت دیز قرار داده شده بود، در سرتاسر قطعه به جای هرکجا نت دو دیدیم به جای آن نت دو دیز را می نوازیم. توجه داشته باشید که چنانچه در یک گام هم نت x  و هم دیز آن وجود داشت، در نمایش آن گام در محل نت  x علامت دیز را قرار نمی دهیم و به جای آن در محل نت بالاتر علامت بمل را می گذاریم. و در صورتی که در یک گام هم نت y و هم بمل آن وجود داشت، از گذاشتن علامت بمل در محل نت y خودداری می کنیم و به جای آن در محل نت پایین تر علامت دیز را قرار می دهیم. همچنین چنانچه در یک گام از دیز نتz   استفاده شده باشد، دیگر استفاده از z بمل جایز نیست و بالعکس.

مثلا گام های لا بمل ماژور (AbM) و می مینور هارمونیک  (Em) به شکل زیر نمایش داده می شوند:

   «لا بمل ماژور»                                                            «می مینور هارمونیک»

در مورد گام لا بمل ماژور:

الف- توالی نت ها در این گام به این ترتیب است: لا بمل- سی بمل- دو- ر بمل- می بمل- فا- سل- لا بمل

ب- نام این گام را نمی توان «سل دیز ماژور» نامید. چرا که در این گام هم نت سل و هم نت سل دیز مورد استفاده قرار گرفته اند.

پ- به جای لا بمل نمی توان از سل دیز استفاده کرد. چرا که با وجود نت سل ناچاریم نت بعدی (یعنی لا) را بمل کنیم.

ت- به جای سی بمل نمی توان از لا دیز استفاده کرد. چرا که در صورتی که دیز یک نت در یک گام مورد استفاده قرار گیرد، دیگر مجاز به استفاده از بمل آن نیستیم و بالعکس.

ث- به دلیل وجود نت دو در این گام، به جای ر بمل نمی توان از دو دیز استفاده کرد.

ج- چو در این گام بمل نت ر مورد استفاده قرار گرفته است، استفاده از ر دیز به جای می بمل صحیح نیست.

در مورد گام می مینور هارمونیک:

الف- توالی نت ها در این گام به این شکل است: می- فا دیز-  سل- لا- سی- دو- ر دیز- می

ب- استفاده از سل بمل به جای فا دیز صحیح نیست، چراکه در این گام نت سل مورد استفاده قرار گرفته است.

پ- به جای ر دیز نیز نمی توان از می بمل استفاده کرد، زیرا نت می در این گام وجود دارد.

...